Czym jest równowaga rynkowa?

O równowadze rynkowej mówimy wtedy, gdy na rynku w przypadku określonego dobra wielkość popytu jest taka sama jak wielkość podaży. Gdy wielkość podaży oferowanej przez sprzedających odpowiada wielkości popytu zgłaszanego przez kupujących, dobro to osiąga cenę równowagi rynkowej. Rynek nazywany jest wówczas stabilnym. W innym wypadku mamy to czynienia z rynkiem niestabilnym. Przyjrzyjmy się nieco bliżej zależnościom między podażą i popytem.

Stan nadwyżki rynkowej lub niedoboru rynkowego

Stan nierównowagi rynkowej objawia się nadwyżką rynkową lub niedoborem rynkowym. Z nadwyżką rynkową mamy do czynienia wtedy, gdy cena określonego dobra przewyższa cenę równowagi rynkowej, a wielkość jego podaży jest większa od wielkości popytu. Efektem nadwyżki rynkowej jest konkurencja wśród sprzedawców, a w konsekwencji obniżenie cen danego produktu. To z kolei zwiększa popyt na to dobro i powoduje zmniejszenie wielkości podaży ze strony producentów. Z niedoborem rynkowym mamy do czynienia wtedy, gdy cena konkretnego dobra jest niższa niż cena równowagi rynkowej, a tym samym wielkość popytu przewyższa wielkość podaży. Taka sytuacja powoduje wzrost cen, co z kolei prowadzi do zmniejszenia popytu na to dobro i zwiększenia wielkości podaży przez producentów.

Zależności między podażą a popytem

Zmiany po stronie podaży i popytu — przy założeniu, że cena jest taka sama — generowane są przez różne czynniki. Mogą one być wywołane zmianą liczby ludności lub ich dochodów, warunkami produkcji, strukturą popytu itp.

Według prawa popytu zależność między ceną danego dobra i wielkością popytu na nie jest odwrotna. Oznacza to, że przy tych samych warunkach (ceteris paribus) wraz ze wzrostem ceny konkretnego dobra spada na nie popyt. Z kolei spadek ceny przynosi wzrost popytu na to dobro. Tymczasem w przypadku prawa podaży, przy założeniu ceteris paribus, wyższa cena dobra przynosi wzrost podaży, a obniżenie jego ceny prowadzi do ograniczenia wielkości podaży. Oczywiście najbardziej optymalna sytuacja występuje wtedy, gdy popyt równy jest podaży, a zatem mamy do czynienia ze stanem równowagi rynkowej.

Zależności pomiędzy podażą, popytem i ceną nazywane są mechanizmem rynkowym. Mechanizm ten pozwala opowiedzieć na trzy podstawowe pytania dotyczące gospodarki rynkowej: Co produkować? Jak produkować? Dla kogo produkować?

Cena maksymalna i minimalna

O cenie maksymalnej mówimy wtedy, gdy jest ona niższa od ceny równowagi rynkowej. Wprowadza się ją tylko w nielicznych przypadkach, np. przy ustalaniu cen mieszkań komunalnych dla biedniejszych rodzin. Cena maksymalna regulowana przez państwo niesie ze sobą nadwyżkę wielkości popytu w stosunku do wielkości podaży.

Cena, poniżej której nie wolno sprzedawać danego produktu, nazywana jest ceną minimalną. Znajduje się ona zawsze powyżej ceny równowagi rynkowej. Cenę minimalną wprowadza się w celu zmniejszenia wielkości popytu i wzrostu wielkości podaży. Taka sytuacja jest niekorzystna dla konsumentów.