Czym jest plan zarządzania kryzysowego?

Ograniczenie skutków nadzwyczajnych zagrożeń jest możliwe przez działania zapobiegawcze (techniczne i nietechniczne) przed zdarzeniem i ratownicze (organizacyjno-techniczne) w trakcie zdarzenia. Sprawne reagowanie stanowi podstawowy warunek skuteczności podejmowanych działań ratowniczych. W związku z tym niezbędne jest opracowanie i wdrożenie planu zarządzania kryzysowego, w którym określa się zestaw przedsięwzięć realizowanych w razie zagrożeń. W szczególności są tam sprecyzowane:

— zadania w zakresie monitorowania potencjalnych zagrożeń;

— bilans sił i środków technicznych niezbędnych do usuwania skutków zagrożeń;

— procedury uruchamiania działań przewidzianych w planie oraz zasady współdziałania, a także sposoby ograniczania rozmiaru strat i usuwania skutków zagrożeń.

W planie zarządzania kryzysowego wyróżnia się cztery fazy działań:

a) Zapobieganie — działania, które eliminują lub redukują prawdopodobieństwo wystąpienia katastrofy bądź ograniczają jej skutki.

b) Przygotowanie — planowanie sposobu reagowania w przypadku wystąpienia katastrofy oraz działania mające na celu powiększenie sił i środków niezbędnych do prowadzenia akcji ratunkowej.

c) Reagowanie — działania po wystąpieniu katastrofy lub klęski żywiołowej. Ich celem jest niesienie pomocy poszkodowanym i ograniczenie wtórnych zniszczeń i strat.

d) Odbudowa — działania mające na celu przywrócenie zniszczonych systemów do stanu poprzedniego bądź doprowadzenie do stanu lepszego niż ten sprzed katastrofy.

Fazy te przenikają się wzajemnie i tworzą cykl zamknięty. Plan zarządzania kryzysowego jest planem „żywym”, tzn. odzwierciedla stan prawny obowiązujący na wszystkich poziomach zarządzania w kraju w chwili jego opracowania i wymaga stałego uzupełniania i uszczegółowiania w zależności od potrzeb wynikających ze zmian legislacyjnych i doświadczeń praktycznych. Taki plan ma zazwyczaj budowę modułową, w bardzo dużym stopniu sformalizowaną, o wyraźnej hierarchii. Jego moduły to:

— Plan główny, który określa cel działania i obszar funkcyjny systemu zarządzania kryzysowego.

— Aneksy główne, związane bezpośrednio z planem głównym, stanowiące jego rozwinięcie.

— Aneksy funkcyjne, w których są przydzielane i określane zadania w poszczególnych grupach.

— Plany operacyjne, tj. harmonogramy realizacji procedur i instrukcji.

— Procedury, które zawierają opis postępowania po wystąpieniu zdarzenia.

— Instrukcje, stanowiące szczegółowy opis wykonania określonej czynności.

Dokumenty wykonawcze, a zwłaszcza procedury i instrukcje, mają charakter algorytmiczny i określają zadania i czynności do wykonania.

Plan zarządzania kryzysowego to dokument, który:

— przydziela organizacjom i osobom fizycznym obowiązki wykonania określonych zadań w określonym miejscu i czasie, gdy wypadek wymaga podjęcia czynności wykraczających poza zakres rutynowego działania służb zarządzania kryzysowego;

— ustala zależności w procesie kierowania i współdziałania między instytucjami i pokazuje, jak działania reagowania będą koordynowane;

— opisuje, jak ludzie i ich mienie będą chronieni w razie sytuacji kryzysowej;

— określa personel, wyposażenie, urządzenia, zaopatrzenie i inne zasoby dostępne w ramach własnej społeczności lub na podstawie porozumienia z innymi społecznościami i możliwe do wykorzystania podczas działań reagowania i odbudowy;

— określa metody zapobiegania wtórnym stratom podczas operacji reagowania i odbudowy.

Plany zarządzania kryzysowego opracowuje się na wszystkich szczeblach zarządzania, ponieważ zarządzanie kryzysowe jest obowiązkiem władz wszystkich szczebli. Jednak ze względu na różne zadania władz poszczególnych szczebli, realizowane w trakcie reagowania na sytuację kryzysową, różna jest treść planów zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach zarządzania.

W przypadku sytuacji kryzysowej władze lokalne (powiatowe, gminne) z reguły reagują jako pierwsze. W razie potrzeby mogą uzyskać pomoc z wyższych szczebli zarządzania kryzysowego, tzn. wojewódzkiego i centralnego. Władze lokalne powinny koncentrować się na przedsięwzięciach podstawowych dla ochrony ludności, tzn. ostrzeganiu i informowaniu, możliwościach i sposobach ewakuacji, możliwościach ukrycia ewakuowanych, a także zapewnieniu im opieki społecznej. Ponadto powiatowe plany zarządzania kryzysowego powinny skupić się na wykorzystaniu posiadanych sił i środków do walki z zagrożeniem.

Województwa powinny pomagać władzom powiatowym, których możliwości reagowania okazały się niewystarczające, same reagować jako pierwsze na pewne wypadki oraz współdziałać ze szczeblem centralnym, gdy pomoc tego szczebla jest niezbędna. Wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego tworzą ramy, wypełnione przez powiatowe plany zarządzania kryzysowego. Stanowią także ogniwo pośrednie, przez które w razie potrzeby angażowane są władze centralne. Plany te umożliwiają zatem mobilizację wszystkich poziomów zarządzania kryzysowego w postaci jednolitej organizacji kryzysowej służącej do zapewnienia bezpieczeństwa obywateli.

Marzena Zdzymira